Rahim normalde armut şeklinde, 7,5 cm uzunluğunda, 5 cm eninde, 2,5 cm derinliğinde olan bir organdır. İç kısmı boş, kalın kas duvarlardan oluşmuştur. Rahmin alt kısmı vajinaya doğru uzanır ve buraya serviks yani rahim ağzı adı verilir. Üst kısma ise fundus denilir ve döllenen yumurta buraya yerleşerek büyür ve bebeği oluşturur. Kadınların yaklaşık %0.1 ile 3 ünde rahim anomalisi var olduğu sanılmaktadır. Ancak tam oran bilinmemektedir. Çünkü çoğu kadın gebe kalma ve doğum yapmada sorunları olmadığı için aslında bunun farkında bile değillerdir.
Rahim Nasıl Oluşur?
Dişi üreme yapılarını oluşturan iki çift Müller kanalı vardır. Bu üreme yapıları, yumurtalık kanalları, rahim, rahim ağzı ve vajinanın üst 2/3 kısmıdır. Yumurtalıklar ve vajinanın alt 1/3 kısmı ise Müller kanalından değil, farklı embriyolojik yapılardan oluşurlar. Müller kanalının dişi üreme yapılarına tam olarak dönüşmesi üç aşamada olur.
– Organogenezis: Oluşma dönemidir. Bu dönemde bir veya iki Müller kanalı tam gelişmeyebilir. Bu da rahmin oluşmamasına veya az gelişmesine ya da unikornuat rahim oluşmasına neden olur.
– Birleşme: Bu dönemde Müller kanalları birleşerek rahim, rahim ağzı ve vajinanın üst kısmını oluştururlar. Birleşme sırasında sorun olursa bikornuat veya didelfis rahim oluşabilir.
– Duvarın kaybolması: Müller kanallarının birleşmesinin ardından orta kısımda duvar gelişir. Ancak daha sonra bu kaybolarak tek bir rahim boşluğu ve rahim ağzı oluşur. Eğer bu kaybolmazsa rahimde duvar olmasına neden olur.
Rahim Anomalileri Nelerdir?
Rahim anomalileri 7 grupta incelenir.
– Hipoplazi/Agenezi : Bu grupta rahim hiç yoktur veya çok az gelişmiştir. En sık rastlanan şekli rahim, rahim ağzı ve vajinanın üst kısmının olmadığı Mayer-Rokitansky-Kuster-Hauser sendromudur. Bu hastaların, yumurtalarının taşıyıcı anne rahmine yerleştirilmesi dışında bebeklerinin olma ihtimali yoktur.
– Unicornuat rahim : Oldukça nadir bir durumdur. Tüm anomalilerin içinde görülme oranı %6.3 tür. Kanallardan birinin tamamen veya tamama yakın kısmının gelişmemesi sonucu oluşur. Rahmin yarısı yoktur ve tek yumurtalık kanalı vardır. Yumurtalıklar ise genelde iki tanedir. %90 hastada olduğu gibi gelişme bozukluğu tam değilse güdük kalmış bir boynuz şeklinde yapı vardır.
Eğer bu güdük yapı tıkanırsa, büyüyen bir kitle haline gelebilir. Bu yüzden cerrahi girişim gerekli olur. Eğer karşı taraftaki normal kanalın gelişmesi düzgün tamamlanmışsa gebelik oluşması ve tamamlanması mümkündür. Yumurtalık kanalında dış gebelik gelişme oranı %4, düşük yapma ihtimali %34, erken doğum oranı %43 ve canlı doğum yapma oranı ise %54 tür. Bebeğin pozisyonu iyi olmadığından ve rahim kasılmasının düzenli olmamasından dolayı sezaryen doğum daha fazladır. Dış gebelik gelişme oranının yüksek olmasının iki sebebi vardır. Yumurtalık kanalındaki damarsal yapının rahimdekine göre daha fazla olması ve spermin karşı tarafa ilerleme şansının daha fazla olmasıdır. Bazen unicornuat rahim boynuzla birleşmeden güdük halde kalır. Sperm veya döllenmiş yumurta bu yolda ilerler ve burada gebelik devam eder. Böylece rahim yırtılmasına neden olur. Teşhisi zor bir durumdur.
– Didelfis rahim : Rahmi oluşturacak kanalların birleşmesinin tam olarak gerçekleşememesinden kaynaklanır. Boynuzların gelişmesi normaldir. İki tane rahim boşluğu ve rahim ağzı vardır. Vajinada da duvar olabilir. Ayrıca rahim içinde de duvar görülebilir. Her iki duvar da tam olarak geliştiği için gebe kalmada ve gebeliğin devamında sorun olmaz.
– Bikornuat rahim : Rahmin şekli armut gibi değil, kalp şeklindedir. Üst kısmından aşağıya doğru çentiklidir. Bu da bebeğin büyüyeceği alanı daraltır. Kanalların birleşmesindeki kısmi olarak sorundan kaynaklanır. Rahmin kas tabakası, rahim ağzının iç veya dış kısmına kadar uzanabilir. İç kısma kadar uzanırsa bikornuat unikollis, dış kısma kadar uzanırsa bikornuat bikollis adı verilir. Didelfis rahimle karışabilir, ayırmak için burada iki boynuz arasında yapışıklık vardır, boynuzlar tam gelişmemiştir ve biraz daha küçüktürler. Didelfiste ise boynuzlar ve rahim ağızları tamamen ayrılmışlardır.
– Septalı rahim(rahimde duvar olması) : İki boynuz arasındaki duvarın kaybolmaması sonucu oluşur. Rahim ağzına kadar uzanabilir, tam veya kısmi olabilir. Bu duvarın yapısı kastan veya bağ dokudan oluşabilir. En çok, bebek sahibi olmada sorun yaratırlar. Bikornuat rahim ile ayrılması önemlidir. Çünkü tedavileri farklı yapılır. Septalı rahimde, vajinadan histereskopi aleti ile girilerek buradaki yapı alınır. Bikornuat rahimde ise cerrahi gerekli olursa karından girilerek yapılır.
– Arkuat (kavisli) rahim : Tek bir rahim boşluğu vardır. Ancak rahmin üst kısmı düz veya eğik olmasına karşın küçük bir yarık vardır. Bu gruptaki rahimler, diğer gruptakiler gibi gebelikte sorunlara yol açmadığı için normal olarak kabul edilirler.
– DES( Diethylstilbestrol) anomalisi : 1945 ve 1971 yılları arasında pek çok kadın, düşük yapmalarını önlemek için DES ilacıyla tedavi edilmişti. Ancak daha sonra bu ilaç, bebekte yarattığı anomaliler nedeniyle tedavülden kaldırılmıştır. Gebelik sırasında DES tedavisi gören kadınların %15 inin kız bebeklerinde rahim anomalisi oluşmuştur. Bu kişilerde rahmin az gelişmesi, rahim boşluğunun T şeklinde olması, rahim ağzında darlık, kabarıklık ve vajinada artmış kanser riski gibi durumlar görülmüştür.
Rahim Anomalisi Olması Nelere Yol Açabilir?
Rahimde anomali olması, diğer insanlarla kıyaslandığında, yaşama süresinde değişiklik yaratmaz. Ancak bunların yaratabileceği başka sorunlardan dolayı riskleri artabilir. Ayrıca rahim anomalisi dışında başka organların anomalileri de örneğin böbrek anomalisi de beraberinde görülebilir. Yarattığı soruna göre değişik dönemlerde rahim anomalisinin farkına varılabilir. Yeni doğan döneminde veya bebeklik döneminde yarattığı tıkanıklık nedeniyle karında veya vajinada bir kitle olarak fark edilebilir. Ergenlik döneminde ise gecikmiş adet kanaması, karında kitle veya karın ağrısı yaparak kendini gösterebilir. Çocuk doğurma dönemindeki kadınlarda kısırlık, sürekli düşük yapma veya erken doğum nedeni olarak ortaya çıkar. Nadiren başka nedenle ameliyat olan veya tetkik yapılan kadınlarda tesadüfen ortaya çıkar.
Rahimde duvar olması, öne doğru eğik olması çok nadiren doğurganlıkta sorun yaratırlar. Unikornuat rahimli olanlarda gebe kalmada sorun yaşanabilir. Çünkü tek yumurtalık kanalı vardır. Genelde rahim anomalilerinde gebe kalmaktan daha çok, gebeliğin devamında sorun yaşanır. Normal rahmi olan kadınlara göre anomali olan kadınlarda düşük daha fazla görülür. Fakat oranlar anomalinin tipine göre değişir. Örneğin rahminde duvar olan kadınlardaki düşük riski, diğer anomalilere göre daha fazladır.
Rahim yapısı anormal olunca bebeğin rahim içinde yerleşme pozisyonu da normalden farklı olur. Baş geliş yerine makat geliş daha fazla olur. Bu şekildeki ters yerleşimde, normal doğum riskli olacağı için sezaryen doğum tercih edilir. Özellikle unikornuat rahmi olan kadınlarda, gebelik ve doğum sırasında sorun çıkma ihtimali daha fazladır. Unikornuat veya bikornuat rahimli kadınlarda erken doğum riski vardır. Çünkü bebeğin büyümesi için yeterli alan yoktur ve büyüyen bebek, rahim duvarlarını aşırı olarak gerince, doğum olayını başlatır. Ayrıca normal yapıda olmayan rahim ağzı da bebeğin içerde kalmasını sağlayacak kadar yeterince güçlü değildir. Açılması gereken zamandan çok daha önce açılarak bebeğin doğmasına izin verir. Buna zayıf rahim ağzı da denilir.
Gebelikte Yaşanabilecek Sorunlar Nelerdir?
Rahim anomalileri çok sık rastlanan durumlar değillerdir. Ancak kısırlık nedeni olduklarında genelde tedavileri mümkün hastalıklardır. Bunun dışında tekrarlayan düşük, anne karnında iken gelişme geriliği, karın içinde bebeğin yanlış pozisyonda olması, erken doğum ve rahimde eş kalması gibi sorunlar da gelişebilir. Eğer rahim yapınızda anomali varsa ve gebe kaldıysanız durumunuzdan endişe duyabilirsiniz. Özellikle daha önce düşükle sonuçlanan gebelik de geçirdiyseniz sıkıntınız daha fazla olur. Bu yüzden sizin, kontrollerinize düzgün şekilde ve sık olarak gitmeniz gereklidir. Bu arada rahat olmaya çalışın ve kendinizi meşgul edecek işler bulun. Doktorunuzdan erken doğum belirtilerini dikkatlice öğrenin. Böylece eğer bebeğiniz erken doğmaya karar verirse, ne olduğunu anlayıp, kısa sürede hastaneye ulaşabilirsiniz. Kendinizi iyi hissetmediğiniz ve rahatsız olduğunuz anda da doktorunuzu aramaktan çekinmeyin.
Teşhis Nasıl Konur?
Eğer çocuk sahibi olmakta sıkıntı yaşıyorsanız öncelikle size bazı sorular sorulur ve muayeneniz yapılır. Ardından bazı tetkikler gerekli olur. Ultrasound ile rahimdeki çoğu anormallikler anlaşılabilir. Karından veya vajinadan yapılır. Bazen histerosalpingografi(HSG) denilen radyoopak bir madde rahme verilerek, X ışını ile rahim ve yumurtalık kanallarının görüntülenmesi gerekli olur. Manyetik rezonans (MR) yöntemi de rahim ve diğer iç organları değerlendirmede önemli bir tetkiktir. Bu tetkikle ayrıca başka anomali (böbrekler gibi) olup olmadığı da anlaşılır. Bazen de laparoskopi yapmak gerekli olabilir. Bu tetkikte, karın içine endoskop ile girilerek direk olarak rahim ve yumurtalık kanalları görülür.
Tedavi Nasıl Yapılır?
Bazı anormallikler kolayca tedavi edilebilir, bazılarını tedavi etmek ise risklidir. Örneğin rahimde duvar olduğunda, burayı çıkarma işlemi sırasında rahminiz zarar görebilir ve gebe kalmada sorun yaşanabilir. Ancak bu işlem histereskopi ile yapılırsa rahim daha az zarar görür ve gebelik şansınız da fazla azalmaz.
